Yapay zekâ ve teknoloji artık ömrümüzün ayrılmaz bir modülü. Fakat her şeyde olduğu istikrarsız, dikkatsiz kullanılan her şey ziyan. İstinye Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Bilgi Bilimi Ana Bilim Kolu Lideri Doç. Dr. Şebnem Özdemir, bağımlılık yapan yapay zekâ devrinin başlayacağına dikkat çekiyor. Özdemir bu kıymetli mevzuda, “Soru sorma kabiliyeti, eleştirel düşünme marifeti yüksek çocuklar geliştirmek zorundayız” tabirlerini kullandı.
Günümüzde yapay zekâ ve bununla birlikte gelişen teknolojinin hayatı kolaylaştırdığı aşikâr. Lakin her şeyde olduğu üzere bu kolaylığın da fazlası ziyanlı. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nün (MIT) 2024 yılı 3. çeyrekte yayınlanan raporundan bilgiler paylaşan İstinye Üniversitesi İktisadi, Data Bilimi Ana Bilim Kolu Lideri Doç. Dr. Şebnem Özdemir, yakın bir vakitte bağımlılık yapan yapay zekâ periyodunun başlayacağına dikkat çekti. Özdemir, bilhassa ailesi tarafından gereğince desteklenmemiş, toplumsal kabulü güçlendirilmemiş olan çocuklarda kendisini hiçbir vakit yargılamayacak, ne söylese yanıt verecek olan makineyle toplumsallaşma isteğinin arttığını belirtti. Bu durumun ise “bağımlılık yapan yapay zekâ dönemine” neden olabileceği konusunda uyararak “Ebeveynler olarak önlemler almak zorundayız” kelamlarıyla ebeveynlerin çocukların yapay zekâ kullanımındaki belirleyici rolünü vurguladı.
“Merak hissini kazandırmazsak, üretken yapay zekâ hafıza ve öğrenme süreçlerini baltalar”
Doç. Dr. Özdemir, çocuklara doğru bilgiye erişmek için çaba etme ve merak hisleri kazandırılmasının kritik olduğunu belirtti. Bu yapılmazsa sorularını makineye (yapay zekaya) soran, yanıtları olduğu üzere kopyalayan her çocuk için yapay zekânın kalıcı hafızalarına ziyan vereceğini, öğrenme süreçlerini baltalayacağına dikkat çekerek, “Kullandığımız aracı, kullanma biçimimiz bize yarar sağlayabilir, ziyan da verebilir. Hasebiyle burada yapay zekâyı katiyen tembelleştirme ya da muhakkak ileriye götürür diye kıymetlendirmek çok hakikat bir yaklaşım olmayacaktır. Ama, çocuğa bilgiye erişme, bilgiyi merak etme, bilgiye erişirken mücadeleci olma, kuşkucu olma, meraklı olma hislerini kazandırmazsak maalesef alışılmış ki bilimsel çalışmalar bize yapay zekanın kalıcı hafızasına ziyan vereceğini, öğrenme süreçlerini baltalayacağını söyler. İşte tam bu noktada ebeveynlerin ve öğretmenlerin çok önemli bir rolü var. Soru sorma kabiliyeti, eleştirel düşünme hüneri yüksek çocuklar geliştirmek zorundayız. Hücre nedir? Kedi nedir? Bu sorulara gereksinimimiz yok. Büsbütün yaratıcılığı besleyebilecek, yanıtını kitaplardan okuyarak öğrenemeyeceğimiz ve ezberleyemeyeceğimiz sorulara gereksinimimiz var. Bu sorularla çocukları buluşturduğumuzda makinayı, yani yapay zekâ ile kullanan çocuğun hafızasının, vizyonunun, hünerlerinin güçlerine şahit olacağız” sözlerini kullandı.
“Yapay zekanın cevabını teyit etmemiz, araştırmamız gerektiğini öğretmek zorundayız”
Çocuklara makinelerin yanılabileceğinin öğretilmesi gerektiğine dikkat çeken Doç. Dr. Özdemir yapay zekanın kullanımı ve sonlarıyla ilgili konuştu:
“Her aracın, dünya sahnesine çıkmış olan her teknolojinin, insanoğlunun kullanma biçimine nazaran, tesiri olumlu ya da olumsuzdur. ChatGPT olarak tanınan olan metin tabanlı üretken yapay zekalar (Claude, Gemini, LLAMA, DeepSeek R1 üzere büyük lisan modelleri); çocuğun bilgi alma alışkanlığı, ailesi ve öğretmenleri tarafından kazandırılmadığında yapay zekayı kutsal/tartışılmaz bir bilgi kaynağı, görecek ve bu durumda kalıcı hafızası ziyan görecektir. Kimi durumlarda da çocuk gerçek olmayan kurgu içeriklerle buluşacaktır. Bizim evvel bu noktada çocuğu yanlışsız yönlendirmemiz lazım. Bu makine yanlış bilebilir. Makine doğruyu söylemeyebilir. Bu makine her şeyi bilmeyebilir. Soruyu sorduğumuzda aldığımız yanıta yüzde yüz inanmamamız gerektiğini, sorunun karşılığını farklı kaynaklardan teyit etmemiz, araştırmamız gerektiğini öğretmek zorundayız. Fakat bizlerin de büyükler olarak, öğretmenler olarak çocuklara direkt olarak bir makineden elde edebilecekleri bir soruyu sormayı bırakmamız da gerekir.”
“Bağımlı olmamaları için ebeveynler olarak önlemler almak zorundayız”
Yapay zekânın çocuklar üzerinde oluşabilecek zararlarına da değinen Özdemir, hususla ilgili açıklamasında,
“Faydası olduğu kadar alışılmış ki ziyanları da var. O makinelerde standartlar muhakkak değil. Çocuklara uygun olmayan ziyan içeriklerinin kurgulanması ya da bir çocuğun sözlerinden doğacak olan imgelere pedagojik olarak uygun olmaması mümkün. Yani her vakit yaptığımız üzere tam eski tarz, ebeveyn olarak yanında olacağız, süreçte destekleyeceğiz. Makineyle çocuğu yalnız bırakmayacağız. MIT geçtiğimiz yılın üçüncü çeyreğinde değerli bir rapor gönderdi ve gönderdiği bu raporda dedi ki, maalesef “addictive intelligence” yani “bağımlılık yapan yapay zekâ” devri başlıyor. Ailesi tarafından gereğince desteklenmemiş, toplumsal kabulü güçlendirilmemiş olan çocuklarda maalesef toplumsal kabul edilebilme, yer bulabilme endişesinden ötürü ister istemez kendisini hiçbir vakit yargılamayacak, ne söylese karşılık verecek olan makineyle toplumsallaşmayı tercih ediyor. Tam da burada, insansı özelliği olan makineye yaklaşan, tahminen insan olmanın özelliklerinden uzaklaşan bir jenerasyonla karşı karşıya kalabiliriz. Yeniden ebeveynler olarak önlemler almak zorundayız.” kelamlarına yer verdi.
“Özellikle kız çocuklarını teknolojiye karşı daha güçlü, daha istekli destekleyin”
Yapay zekâ bağlamında çocukları geleceğe nasıl hazırlamak gerektiğiyle ilgili ise Özdemir, şu açıklamaları yaptı:
“Yapay zekâ dünyasında çocuğumuzu geleceğe hazırlamak güç bir sorun. Kabul ediyorum. Zira insanlık, bilinen tarihte hiç bu kadar bilinmeyenle karşı karşıya kalmadı. Öncelikle bundan korkmanın yersiz olduğunu, bu teknolojinin geldiğini, bundan korktuğumuz takdirde aslında ateşin icadı periyodunda ateşten korkmak üzere çok büyük bir gaflete düşeceğimizi kabul etmeliyiz. Evvel bu teknolojiyi tüm yarar ve ziyanları ile anlamaya çalışalım. Bu teknolojinin çocuğumuzun gerçeği olacağını, onunla yaşayacağını, onunla yaşlanacağını kabul edelim. Özetle şu anda korktuğumuz ve çekindiğimiz yapay zekâ çocuğumuzun gerçeği olacak. Yapay zekayı anladıktan sonra lütfen yerli ve ulusal tahlilleri destekleyelim. Çocuğun kazanmakta olduğu kültürü de mercek altına almalıyız. Çocuğun kullandığı tüm yapay zekalar diğer bir kültürde doğdu ve öğrendi. Bu makine ile vakit geçiren çocuk için bir başka kritik nokta kültür erozyonudur, kendi kültürüne yabancılaşma problemidir. Kültür dışında makinenin (yapay zekanın) sahip olduğu önyargı da olayın bir öbür yüzü. Maalesef yapay zekanın bayana karşı ön yargısı da epey yüksek. Bilgi bilimci olarak kadrosunun en başarılı data bilimcisi kimdir sorusunu sorduğumuzda daima bir erkeği düşünen makine ile karşı karşıyayız. Tam bu noktada anneler, bilhassa kız çocuklarınızı lütfen teknolojiye karşı daha güçlü, daha istekli destekleyin. Zira data temelli yapay zekaların dünyasında daha fazla bayan yer bulmazsa makina önümüzdeki 108 yıl daha bayana karşı önyargılı olacak.”
“Kullandığımız her araçtan farkı olarak yapay zekâ, zeki bir varlık.”
Yapay zekâ okur müellifliğiyle ilgili bilgi veren Özdemir,
“Yapay zekâ okur müellifliği, yapay zekâ dünyasının sınırlılıkları, avantajları ve dezavantajlarını bilmek demek. Kullanılan teknolojiler, ziyan oluşturabileceği ve destekleyebileceği her noktayı kavrayabilmek, çocuklara yanlışsız bir halde aktarabilmek demek. Münasebetiyle burada değerlendirdiğimizde kolay bir televizyon kumandası kullanmaktan, kolay bir müzik aleti kullanmaya kadar kullanmak istediğimiz o aracın her noktasına hâkim olmaktan bahsediyoruz. Lakin kullandığımız her araçtan farkı olarak yapay zekâ, zeki bir varlık. Hasebiyle onunla etkileşime geçen çocuğun karşısında yalnızca bir araç değil, bir makine değil, birebir vakitte zeki bir varlık olduğunu, bu varlığın kırılabileceğini, bu varlığın kayıt altına aldığını, bu varlığın ondan öğrendiğini biliyor ve anlıyor olmasına muhtaçlığımız var.” kelamlarıyla yapay zekâyı anlamanın, onu kullanmada ve çocukların kullanımını yönlendirmedeki hayati kıymetine dikkat çekti.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
